Kabanata 6 – Ang Giyera ng Anino
Enero 15, 1899 – Malolos, Bulacan
Tahimik ang umaga sa Malolos, ngunit sa ilalim ng katahimikan ay may gumugulong na unos. Ang mga kalye ay punô ng karwaheng dumaraan, dala ang mga kawani ng pamahalaan at mga kawal ng hukbo. Ang simbahan ay tila bantay ng lumalaking Republika, at ang bawat bahay na bato’y nagiging tagpuan ng mga usapan—usapang politikal, usapang militar, at usapang may halong lihim.
Sa isang maliit na bahay-paupahan malapit sa gusaling kinalalagyan ng pamahalaan, nakaupo si Adrian Villanueva. Hawak niya ang pluma, ngunit hindi siya sumusulat. Ang kanyang mga mata’y nakatuon sa mga papel na nakalatag sa mesa—mga diagram, mapa ng Malolos, at listahan ng mga pangalang kanyang naririnig nitong mga nakaraang linggo.
Sa likod ng kanyang noo’y may matinding pintig. Hindi ito dahil sa pagod, kundi sa bigat ng kanyang iniisip: paano niya matatalo ang mga kalaban kung ang mismong mga Pilipino ay nagsisimula nang magduda sa kanya?
---
Ang Babala ni Luna
Biglang bumukas ang pintuan. Pumasok si Elena, dala ang isang sobre.
“Adrian,” wika niya, may kaba sa tinig, “may nagbigay sa akin nito. Galing daw kay Heneral Luna.”
Mabilis na kinuha ni Adrian ang sobre. Binuksan niya at binasa ang maikling sulat:
“Mag-ingat ka. Hindi lang Amerikano ang kalaban. May mga taong nagnanais na ikaw ay mawala, kagaya ng ginagawa nila sa akin. Magkita tayo ngayong gabi.”
Napabuntong-hininga si Adrian. “Kung gayon, tama ang hinala ko. Hindi lang si Luna ang puntirya ng mga pulitiko. Pati ako, nais nilang gapiin.”
“Anong gagawin natin?” tanong ni Elena, ang mga mata’y puno ng pag-aalala.
Mariin ang tinig ni Adrian. “Kung giyera ng tsismis ang kanilang nais, gagawin nating sandata ang katotohanan. Hindi lang bala ang kayang pumatay; minsan, isang salita lamang.”
---
Pulong sa Baraks
Kinagabihan, nagtungo si Adrian sa baraks upang makipagtagpo kay Heneral Luna. Ang heneral ay nakaupo sa isang bangko, naninigarilyo, habang pinagmamasdan ang binata.
“Adrian,” bungad ni Luna, “ayoko sa pulitika. Ngunit hindi ko rin maikakaila na malaki na ang epekto mo sa paligid. Ang tanong ko, handa ka ba sa laban na walang baril, walang espada—laban ng isip?”
Tumango si Adrian. “Heneral, sa panahon ko’y tinatawag itong psychological warfare. Hindi natin kailangang mamatay lahat para manalo. Kailangan lang nating ipakita na mas matalino tayo kaysa sa kanila.”
Pumitik si Luna ng abo ng sigarilyo. “Kung gano’n, ano ang plano mo?”
Ipinakita ni Adrian ang isang papel na may diagram ng mga pangalan at linya.
“Ito ang tinatawag kong network of influence. Sinuri ko kung sino-sino ang malapit kay Aguinaldo, sino ang may hawak ng yaman, at sino ang konektado sa mga prayle. Kung sisirain natin ang kanilang pagkakaugnay, mawawalan sila ng kapangyarihan.”
Ngumiti si Luna, isang bihirang ngiti mula sa mahigpit na heneral. “Parang pagtatanim ng lason sa kanilang ugat. Gusto ko ‘yan. Sabihin mo lang ang kailangan mo, at susuportahan kita.”
---
Lihim na Pulong ng mga Pulitiko
Samantala, sa kabilang dulo ng Malolos, nagtitipon sina Don Mariano Escudero, Padre Severino, at Gaston Enriquez sa isang silid na may kandilang ilaw lamang.
“Mga ginoo,” ani Don Mariano, mabigat ang tinig, “hindi natin pwedeng hayaang lumakas pa ang impluwensya ng binatang si Villanueva. Wala siyang pinagmulan, wala tayong alam sa kanya. Pero sa loob lamang ng ilang linggo, nakumbinsi na niya ang ilang kawal at panday. Kung hindi natin siya pipigilan, baka tayo mismo ang mapaalis.”
“Ngunit paano?” tanong ni Padre Severino. “Hindi siya madaling lapitan. Lagi siyang nasa tabi ni Luna.”
Ngumisi si Gaston. “Walang taong hindi nasisira ng tsismis. Sabihin natin na siya’y banyaga, isang espiya na ipinadala ng mga Amerikano. Kapag kumalat iyon, kahit si Aguinaldo’y mapipilitang lumayo sa kanya.”
Nagkatinginan ang lahat. Sa huli’y tumango sila, tanda ng sabwatan.
---
Ang Paglaganap ng Tsismis
Dalawang araw lamang ang lumipas at kumalat na ang bulung-bulungan:
“Hindi Pilipino ‘yon, galing daw sa ibang bayan…”
“Baka espiya ng Amerikano…”
“Bakit lagi siyang may kakaibang papel na sinusulatan?”
Nakarating ang lahat kay Adrian.
“Elena,” wika niya habang naglalakad sa lansangan, “naririnig mo ba sila? Iyan ang nais ng mga pulitiko—sirain ako bago pa ako makatayo.”
“Paano kung maniwala ang taumbayan?” tanong ni Elena, bakas ang kaba sa mukha.
Ngumiti si Adrian, ngunit matalim ang titig. “Kung gusto nilang gamitin ang tsismis laban sa akin… oras na para ipakita ko ang totoo.”
---
Ang Paglalantad
Sa isang pampublikong pagtitipon kung saan magsasalita si Pangulong Aguinaldo, biglang humarap si Adrian sa entablado. Bitbit niya ang isang kahong kahoy.
“Mga kababayan!” sigaw niya, umaalingawngaw ang tinig. “Narinig ko na ang mga sabi-sabi laban sa akin. Sabi nila’y ako raw ay espiya. Kung gayon, hayaan ninyong ipakita ko sa inyo kung ano ang dala ko.”
Binuksan niya ang kahon. Lumabas ang isang maayos na modelong yari ng gatling gun—isang makinang kayang magpaputok ng riple nang sunod-sunod, ngunit mas pinaganda ng kaalaman ni Adrian mula sa hinaharap.
“Narito ang sandatang magpapabago sa ating laban!” wika niya. “Kaya nitong magpaputok ng tatlong daang bala sa isang minuto. At ito’y ginawa hindi ng mga Amerikano, kundi ng ating sariling kamay, sa tulong ng mga panday ng Bulacan!”
Nagulat ang karamihan. Ang ilan ay napahanga, ang ilan nama’y nagbulungan.
“Ano’ng ibig sabihin nito?” tanong ng isang matanda.
“Ibig sabihin nito,” mariing sagot ni Adrian, “na hindi tayo dapat matakot sa mga Amerikano. Kung tayo’y magtutulungan, kaya nating gumawa ng mas higit sa kanila. Ang kapangyarihan ay nasa ating bayan!”
Nagsimula ang palakpakan. Ang ilan ay sumigaw ng, “Mabuhay si Villanueva!”
---
Ang Baligtad na Hangin
Sa gabing iyon, iba na ang usapan sa lansangan:
“Hindi pala siya espiya… imbentor pala!”
“Kung may ganitong sandata tayo, baka kayang labanan ang mga Amerikano!”
“Si Luna at si Villanueva, magkaalyado. Mas lalakas ang hukbo!”
Samantala, galit na galit sina Don Mariano sa kanilang lihim na pulong.
“Mga hangal! Sa halip na mawalan ng tiwala ang taumbayan, lalo pa siyang naging bayani!” sigaw niya.
Tahimik ang lahat. Ngunit muling ngumiti si Gaston Enriquez.
“Kung hindi gumana ang tsismis, baka panahon na para sa mas marahas na paraan…”
---
Huling Eksena
Sa kanyang maliit na silid, nakaupo si Adrian, nakatitig sa kanyang kahon ng mga plano. Ang kanyang mukha’y seryoso, ngunit hindi natitinag.
“Kung pulitika ang laro nila,” bulong niya, “ako ang magdidikta ng mga patakaran.”
At sa gabing iyon, nagsimula ang giyera ng anino—isang laban na hindi lang laban ng bala, kundi laban ng isip, ng salita, at ng paniniwala.